Vuursteen: kenmerken en werking

Vuursteen is doorgaans ondoorzichtig en heeft meestal (maar niet altijd) donkere aardkleuren. Het bestaat uit kwarts vermengd met opaal (kwarts met ingesloten water). Vuursteen bevat veel verontreinigingen met andere mineralen, waardoor het meer lijkt op een gesteente dan op een mineraal.

Andere namen voor vuursteen zijn silex, flint en hoornsteen.

Vuursteen wordt overal ter wereld gevonden. Vuursteen is het hardste steentype dat in Nederland is te vinden. Vuursteen is zelfs harder dan staal.

De vuursteen die je in Nederland aantreft, kan in de Nederlandse bodem ontstaan zijn, of van elders komen. Inheemse vuursteen is te vinden in de Zuid-Limburgse kalksteen-afzettingen en mergelgrotten. Dit zijn mooi donker gekleurde vuursteenknollen.

Op onze stranden en in onze zandverstuivingen vind je vuursteen van elders, in donkere, (rood)bruine, grijze en gele tinten. Deze stenen en steentjes zijn meestal tijdens de ijstijden vanuit Scandinavië zuidwaarts gebracht.
Dat is ook de herkomst van de vuurstenen zwerfkeien die je kunt vinden in Drenthe en op de Veluwe.

Kiezelpaden bestaan grotendeels uit vuursteen uit rivierbeddingen, vaak van rivieren uit België, Duitsland of Frankrijk.

Vuursteen kent vele industriële toepassingen. Het wordt onder meer gebruikt wegens zijn hardheid. Vermalen vind je het als de schuurlaag van schuurpapier. Je vind het ook als bekleding van maaltrommels in combinatie met een aantal vuurstenen rolkeitjes. Deze maaltrommels worden gebruikt waar contact met metaal ongewenst is.

Vuursteen keien onder viaductHet hoge smeltpunt (1700°C) maakt vuursteen interessant voor vuurvaste producten zoals ovenschalen. Verpulverde vuursteen kan aan de porcelaniet worden toegevoegd, of aan het glazuur.

Bij de wegenbouw wordt vergruisde vuursteen gemengd met asfalt om de reflecterende eigenschappen van wegdekken te verbeteren.

Vuursteen is regelmatig te bewonderen als siersteen in tuinen, bijvoorbeeld voor paadjes en omlijstingen van perken.

Flint (vuursteen) is de nationale steen van de Amerikaanse staat Ohio.

Vuursteen wordt in de edelsteentherapie gebruikt bij stressgerelateerde klachten en extreme verlegenheid.

Herkomst van de naam

Vuursteen trommelsteentjeVuursteen dankt zijn naam aan het feit dat men de steen vroeger gebruikte om een vuurtje te stoken. Er ontstaan vonken als je vuursteen tegen een ijzerhoudende steen zoals pyriet slaat.

Flint (of vlint) betekent 'kei, harde steen, rots'.

De naam hoornsteen heeft de steen te danken aan de matglanzende donkere kleuren, die aan de horens van dieren (rund, hert, geit) doet denken.

Silex is afgeleid van Latijn silex ('flint, kiezelsteen').

Vuursteen door de eeuwen heen

Veel vuursteen is tijdens de ijstijden (zo'n 200.000 jaar geleden) met het ijs naar Nederland gekomen, en achtergebleven na het smelten van het ijs. Door verwering en erosie zijn vuurstenenknollen aan de oppervlakte gekomen.

Roodbruine vuursteen met witte kalkAlle vuursteen die in Nederland en Belgiê 'in situ' (hier ter plekke) is gevormd, stamt uit het geologische tijdperk Krijt (145 tot 66 miljoen jaar geleden). Tijdens het Krijt lag er een ondiepe zee op de plek waar nu Limburg ligt. Gedurende miljoenen jaren hebben de schelpen en schalen van zeediertjes dikke lagen krijt gevormd. In holtes in die lagen krijt heeft zich veel vuursteen gevormd.

Al in de oude steentijd (vanaf zo'n 2,5 miljoen jaar geleden) was bekend dat je door een vuursteen tegen een stukje pyriet of marcasiet te slaan, vonken krijgt die droog gras of schors doet ontbranden.

Vuursteen was toen het belangrijkste materiaal voor messen, bijlen, speren, pijlpunten en andere werktuigen. Vuursteen was geschikt omdat breukvlakken vlijmscherp zijn en lang scherp blijven. Bovendien heeft vuursteen een goede splijtbaarheid. De stenen werden aanvankelijk niet bewerkt, maar uitgezocht op vorm en scherpte.

Op veel plekken ter wereld zijn deze vuursteen werktuigen gevonden, ook in Nederland en België. Het oudste vuurstenen werktuig dat in Nederland is gevonden, is ongeveer 200.000 jaar oud en gemaakt van zwerfkei-vuursteen.

In Nederland en België zijn ook zeer fijn bewerkte kleine vuursteensplinters uit de Mesolithicum (8000-5000 v.Chr.) gevonden. Waarschijnlijk werden deze gebruikt als pijlpunt of in harpoenen.

Vuursteen armband uit Egypte, 2649 v.Chr. (foto: Metropolitan Museum of Art via Wikimedia Commons)In Egypte zijn pijlpunten uit 4500 v.Chr. gevonden. In de oude Egyptische stad Amarna (gesticht 1346 v.Chr.) zijn bij opgravingen vooral sikkels, en ook messen, bijlen en andere kleine voorwerpen van vuursteen gevonden. In graven zijn kunstig vervaardigde sieraden van vuursteen aangetroffen, zoals armbanden, oorbellen, ringen en kralen.

De materiaalkennis en bewerking van vuursteen ontwikkelde zich in de loop van de tijd steeds meer. In de jonge steentijd (neolithicum, circa 11.000-3000 v.Chr.) Er werd zelfs actief naar bepaalde kleuren en kwaliteiten vuursteen gezocht. Hoe gelijkmatiger de samenstelling (en kleur), hoe beter voorspelbaar het was hoe een steen zich onder bewerking zou houden.

Men zocht eerst aan het aardoppervlak, en groef daarna gaten en gangen om bij de begeerde vuursteenknollen te komen. Het grootste en oudste complex van vuursteenmijnen in Europa ligt bij Spiennes in de Belgische provincie Henegouwen. Tussen 4300 en 2300 v.Chr. werd hier vuursteen gewonnen en bewerkt. De homogene samenstelling van de hier gevonden vuursteen maakte 'm zeer geschikt voor bewerking tot gebruiksvoorwerpen als bijlen en pijlpunten. Veel vuursteen werd direct ter plaatse verwerkt door gespecialiseerde handwerkslieden.

Ook in Nederland, in de provincie Limburg, bestonden in diezelfde periode vuursteenmijnen, zoals de vuursteenmijnen van Rijckholt en van Valkenburg. Het is het oudste voorbeeld van mijnbouw in Nederland.

Tegenwoordig wordt bestudeerd hoe vuurstenen gebruiksvoorwerpen vroeger werden gemaakt. Een van de inzichten is dat een vers opgedolven vuursteenknol meer vocht bevat dan een knol die enige tijd aan weer en wind heeft blootgestaan. En hoe meer water in het kristalrooster van vuursteen zit, des te gemakkelijker valt de steen te bewerken.
Vuursteen uit een mijn is dus gemakkelijker te bewerken dan vuursteen die aan de oppervlakte gevonden is.

Burgh Castle, Romeins fort in Engeland, muur met vuursteen en rode baksteen (foto: Pahazzard / Wikimedia Commons)In de Romeinse tijd werd vuursteen gebruikt bij het leggen van fundamenten voor gebouwen, en deels ook voor het maken van muren. Deze manier van bouwen is her en der in Europa tot in de vorige eeuw vastgehouden.

De Romeinse wetenschapper Plinius de Oudere (23-79) beschrijft hoe Pyrodes, de zoon van Cilix, de eerste mens was die vonken maakte met vuursteen (silex), en hoe de god Prometheus hem leerde die vonken op te vangen en brandend te houden in de steel van een reuzevenkel.

In de Middeleeuwen geloofde men dat vuurstenen pijlpunten en bijlen door elven gemaakt waren. Vuursteentjes met een natuurlijk gat werden als hanger en talisman gebruikt.

De Duitse geleerde Georgius Agricola (1494-1555) schrijft in zijn boek De Natura Fossilium dat iedereen weet dat je vuur maakt door flint en ijzer tegen elkaar te slaan. Hij schrijft ook dat ijzer geen krassen kan maken in vuursteen, omdat dit daarvoor te hard is, en dat flint bros is en gemakkelijk splintert. Vuursteen kan gebruikt worden om messen te slijpen, en ook om andere stenen te bewerken of te polijsten, aldus Agrocila.

Vanaf de eerste helft van de 17e eeuw werd het vuursteenslot gangbaar voor wapens. Het bleef ruim tweehonderd jaar het standaard ontstekingsmechanisme voor vuurwapens. Bij een vuursteenslot wordt via een slag van de metalen 'haan' op een stukje vuursteen een beetje buskruit in de 'kamer' tot ontploffing gebracht. Daardoor vliegt de kogel uit de loop.
Van 1680 tot 1848 was vuursteengeweer de naam voor het geweer dat Nederlandse soldaten gebruikten.

Toren van Eben-Ezer (foto: Mark Ahsmann / Wikimedia Commons)Vuursteen kent tegenwoordig minder toepassingen dan vroeger. Tot in de 20e eeuw werd vuursteen gewonnen voor de huizenbouw. In Zuid-Limburg zijn huizen te vinden met een fundament van vuursteenkeitjes. In België vind je huizen die helemaal zijn opgetrokken in vuursteen. In Engeland en Frankrijk bestaan huizen die decoratief zijn opgetrokken in combinaties van hoekig gekapte vuursteen en baksteen.

Tot in de vorige eeuw werden vuursteenknollen in en om erf en huis gelegd, ter voorkoming van blikseminslag en brand.

Bij de Belgische plaats in Eben-Emael, enkele kilometers ten zuiden van Maastricht, heeft kunstenaar, esotericus en filosoof Robert Garcet (1912-2001) een toren van blokken vuursteen gebouwd, de Toren van Eben-Ezer. De toren, gebouwd tussen 1951 en 1965, was bedoeld als een monument voor de vrede en protest tegen de oorlog.

De toren huisvest een Silex Museum. In de kelder bevindt zich de toegang tot een oude vuursteen-groeve. Eben-Ezer, ook geschreven als Ebenezer of Eben-Haëzer, betekent 'Steen der hulp'.

Vuursteen en gezondheid

Spiritueel

* Vuursteen hoort bij alle chakra's en heeft een speciale relatie met aardechakra, basischakra en kruinchakra. Vuursteen op het aardechakra, tussen je voeten, helpt je snel te aarden. Een steenlegging op basischakra en kruinchakra zorgt voor verbinding met moeder aarde en de kosmos. Vuursteen boven je kruinchakra helpt energie vanuit de kosmos goed door het lichaam te laten stromen.
* Vuursteen op de zonnevlecht helpt je meer in je kracht te komen.
* Vuursteen helpt je goed geaard je intuïtie te ontwikkelen, zonder zweverig te worden.
* Vuursteen helpt trauma's uit een vorig leven te helen.
* Bij sjamanistische reizen naar andere werelden kan vuursteen als anker en kompas fungeren.

Mentaal

Knol met witte vuursteen in kalk,, gevonden op strand Terschelling * Vuursteen geeft focus, doelgerichtheid en doorzettingsvermogen. Daarbij geeft het ook structuur en discipline. Een goede steen voor mensen die snel het overzicht verliezen, en voor mensen die moeite hebben met dingen afmaken.
* Vuursteen scherpt de geest en helpt sneller te leren en verbanden te leggen.
* In zware tijden vergroot vuursteen je veerkracht en belastbaarheid.
* Vuursteen is een goede steen voor succesvolle communicatie; hij helpt anderen te laten uitpraten, te luisteren naar die anderen en ook tussen de regels door te lezen wat er écht gezegd wordt.

Emotioneel

* Bij extreme verlegenheid helpt vuursteen om je wat meer op de voorgrond te plaatsen.
* Als je een stressvolle situatie of periode tegemoet gaat, kan een stukje vuursteen in je zak helpen om kalm te blijven, het overzicht te houden en gefocust te blijven.
* Vuursteen geeft een beter humeur, en helpt bij somberheid en depressie om toch weer zin te krijgen in nieuwe dingen.
* Vuursteen helpt zaken te accepteren die je nu eenmaal niet kúnt veranderen.

Fysiek

* Vuursteen heeft, net als de andere kwartsen, een sterk helend en reinigend effect op huid en slijmvliezen. Vuursteen kan goede diensten bewijzen bij pukkels, acné, wratjes en kleine wondjes, vooral in het gezicht en op de handen. Ook vergroot de steen de elasticiteit van huid en onderliggend bindweefsel.
* Vuursteen ondersteunt de regeneratie van de slijmvliezen van longen, luchtwegen en mond.
* Vuursteen versterkt de energiestroom door het fysieke lichaam.
* Vuursteen werkt diep in op het hormoonsysteem, en heeft daardoor een beschermend en helend effect op hormoongerelateerde klachten.
Vuursteen hanger * Bij stress en burn-out geeft vuursteen energie en nieuwe focus op je geestelijk en fysiek herstel.
* Vuursteen versterkt blaas, nieren en waterhuishouding, en heelt klachten aan blaas en nieren. Voorbeelden zijn blaasontsteking, nierbekkenontsteking, urineweginfecties. Ook bij nierstenen en blaasstenen verlicht vuursteen de klachten.
* Vuursteen heelt het zenuwstelsel, op zowel lichamelijk als geestelijk niveau.
* Bij botbreuken en verlammingen helpt vuursteen beter te herstellen. Vuursteen versterkt namelijk het spiergeheugen; je spieren weten nog hoe ze eerder een beweging maakten.
* Rugpijn kan met vuursteen verlicht en zelfs geheeld worden.
* Ook de darmflora en de bekleding van de darmen verbeteren sterk met vuursteen.
* Darmklachten zoals verstopping en diarree worden verlicht en geheeld met vuursteen.

Runen

De runen die bij de vuursteen horen, zijn de Thurs, de Íss en de Áse.

De Th (Thurs = Reus) ziet eruit als een doorn. Net zoals doornen de roos beschermen, biedt deze rune bescherming en verzorging. Hij geeft 'reuzenkracht'.
De I (Íss = IJs; vertraging, verstarring) staat voor rust, wijsheid, consolidatie.
De A (Áse = God, magie, taal, communicatie, creatieve energie) staat voor spreken vanuit het hart.

De vuursteen helpt, ondersteunt en beschermt je. Het is een krachtige talisman tegen negatieve energie. Door vuursteen te combineren met deze drie runen word je creatiever, kun je beter 'out-of-the-box'-denken.

Sterrenbeelden

De vuursteen hoort bij de sterrenbeelden Vissen, Weegschaal, boogschutter en Steenbok.

Fysische eigenschappen vuursteen

De donkere kleuren van vuursteen ontstaan door koolwaterstof (bitumen, natuurlijk asfalt), fosfaten en ijzeroxihydroxide.

De kristallen van het kwarts in vuursteen zijn erg klein en alleen zichtbaar onder een microscoop (microkristallijn). De opaal in vuurkwarts heeft geen kristalstructuur (amorf).

Weblinks

Vuursteen gevonden op strand Texel

• De Engelstalige Wikipedia behandelt de vuursteen onder de naam flint. De Duitstalige wiki heeft een filmpje over vuur maken met vuursteen.
• De Engelstalige mineralenwebsite Mindat geeft summiere mineralogische informatie over flint.
• In de fraaie fotogalerij van Mindat zie je hoe vuursteen/flint er uit kan zien.
• De website Geologie van Nederland heeft een interessante verhaaltje over ontstaan, voorkomen en toepassingen van vuursteen.
• Tip: bekijk een leuk filmpje over het maken van prehistorische vuistbijl.