Turkoois: kenmerken en werking

Turkoois trommelsteen Blauwe, blauwgroene, groenblauwe en groene turkoois is van oudsher over de hele wereld een geliefde siersteen en heelsteen. Deze edelsteen is de naamgever van de typerende groenblauwe kleur. Vaak wordt de naam van de kleur op z'n Frans gespeld en uitgesproken: turquoise ['turkwaas'].

Turkoois bevat vaak bruine of zwarte aders. Dit heet wel een spinnenweb-patroon. Die donkere aders gelden als bewijs van de echtheid van turkoois. Soms heeft turkoois ook goudkleurige insluitsels.

Turkoois is heel poreus en neemt gemakkelijk kleurstoffen op. De mooie blauwe kleur verandert in groen door de inwerking van bijvoorbeeld transpiratie, zeep, parfum en schoonmaakmiddelen. De steen wordt ook groen als hij wordt verwarmd tot meer dan 250 graden Celsius.
Turkoois wordt vaak geïmpregneerd met olie of hars om de steen minder poreus en kwetsbaar te maken en de kleur te versterken.

Let op, turkoois is dermate geliefd dat niet alle aangeboden turkoois echt is. Er zijn vele creatieve handelsnamen, en meestal gaat het niet om echte turkoois. De vervalsingen zijn soms duidelijk herkenbaar, maar soms ook niet.

Amerikaanse turkoois en Mexicaanse turkoois zijn wel echt, maar hebben van zichzelf geen felle kleur. Die kleur wordt meestal door verven of impregneren mooier gemaakt.
Californische turkoois is eigenlijk varisciet.
Weense turkoois is eigenlijk blauw geverfde klei.
Magnesiet en howliet zijn witte poreuze mineralen die vaak turkoois geverfd worden. De geverfde howliet wordt dan als turqueniet of turquereniet aangeboden.

Turkoois is koperhoudend en wordt vaak gevonden samen met andere koperhoudende mineralen, zoals chrysocolla, malachiet en azuriet. Eilatsteen is een vergroeiing van chrysocolla, turkoois en malachiet.

Turkoois is de nationale steen van Iran en Turkije, en van de Amerikaanse staten Arizona, Nevada en New Mexico.

In de edelsteentherapie wordt turkoois gebruikt voor zenuwgerelateerde klachten als nervositeit en reumatische pijn.

Herkomst van de naam

Turkoois dankt zijn naam aan de kruistochten (tussen 1095 en 1271). De kruisvaarders troffen deze steen aan in de Oriënt en namen hem mee naar huis. De naam is afgeleid van het Latijnse woord turcois ('uit Turkije'). In het Frans werd dit vertaald naar pierre turquoise ('Turkse steen').

Eilatsteen is genoemd naar de vindplaats nabij Eilat, een havenstad in het uiterste zuiden van Israël.

Turkoois door de eeuwen heen

Turkoois was in veel culturen een beschermende steen: hij zou beschermen tegen schadelijke tovenarij en werd als amulet gedragen. Men geloofde dat zo'n amulet kracht, gezondheid en levensvreugde gaf. Volgens de overlevering zou turkoois zijn drager waarschuwen voor gevaar of ziekte door van kleur te veranderen.

Blauwe turkoois in moedergesteente, in Natural History Museum, Londen (foto: Aram Dulyan) In het Oude Egypte (ca. 3300-300 v.Chr.) was turkoois al geliefd. De oudst bekende vondsten stammen uit het derde millennium voor Christus. Er zijn uit die tijd talloze scarabeeën van turkoois gevonden. De herkomst van die turkoois is meestal de Sinaï. Turkoois uit de Sinaï kan een kenmerkende blauwe spikkeling tonen en wordt Egyptisch turkoois genoemd.

Het beroemde gouden dodenmasker van farao Toetanchamon (ca. 1342-1323 v.Chr.) is versierd met vooral lapis lazuli, maar ook met turkoois. Uit het graf van Toetanchamon kwamen allerlei sieraden versierd met turkoois, zoals scarabeeën, ringen, hangers en kralen.

In het Oude Egypte was turkoois een aan de godin Hathor gewijd mineraal. Zij was de Moedergodin, moeder van de goden. Zij werd wel de Blauwe Godin genoemd.

De Egyptenaren waren zo dol op turkoois, dat ze om aan de vraag te voldoen zelf turkooiskleurige fayence (een soort porselein) maakten.

Ook uit China zijn turkooisvondsten bekend van 3 millennia oud. Turkoois werd, net als jade en andere groene stenen, gebruikt als amulet ter bescherming, en als talisman om voorspoed en geluk aan te trekken. Turkoois werd, net als jade, verwerkt tot siervoorwerpjes, kralen en hangers.

In het Perzië van 2000 jaar v.Chr. werd blauwe turkoois gebruikt om daken en plafonds van paleizen te versieren. De kleur werd geassocieerd met de hemel, maar ook met de hemel op aarde. Uiteraard konden alleen de extreem-rijken zich dit veroorloven. Na 500 v.Chr. werd het turkoois soms voorzien van teksten uit de Koran.

De Romeinen (ca. 600 v.Chr. - 500 n.Chr.) gebruikten turkoois graag gezet in goud, omdat dit de mooie kleur goed doet uitkomen. Er zijn veel sieraden met turkoois teruggevonden uit de Romeinse tijd, zoals oorbellen en ringen. Opvallend zijn de hangers met oogmotief, amuletten tegen het boze oog.

De Romeinse wetenschapper Plinius de Oudere (23-79 n.Chr.) beschreef ooit een kostbare blauwgroene steen met alle kwaliteiten van de turkoois zoals wij die kennen (poreus, gevoelig voor vetten, parfum en zweet). Hij noemde deze steen toen calais of callais.
Lieden die Plinius later citeerden hadden het over kallaiet, wat ontleend zou zijn aan de Griekse woorden kallos ('mooi') en lithos ('steen').

Turkoois masker van de Azteekse god Xiuhtecuhtli, in British Museum, Londen (foto: Hans Hillewaert) De Azteken (ca, 1200-1500) kenden turkoois als Teoxihuitl. Ze gebruikten dit mineraal graag om maskers, wapens en schilden te versieren. Ook beeltenissen van goden werden graag met turkoois versierd.
Turkoois was vaak de kleur van de slangengod Quetzalcoatl, de god van het water en de wind, de vruchtbaarheid en de hemel.

De oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika gebruikten en gebruiken turkoois graag voor hun sieraden. De Indianen geloven dat turkoois iemand mooier, aantrekkelijker en gezonder maakt. Door zijn kleur helpt turkoois je te verbinden met de elementen lucht en water. Ze beschouwden turkoois als scherven van de hemel.

In Europa was turkoois al eeuwenlang bekend, omdat voorwerpen en sieraden versierd met turkoois via de Zijderoute deze kant op waren gekomen. Door zijn zeldzaamheid en kostbaarheid was turkoois voorbehouden aan koningen en hooggeplaatste geestelijken. Pas in de 14e eeuw werd hij populair onder een breder publiek.

De naam turkoois werd gemunt door Saxo Grammaticus (1160-1208), een Deense geschiedenisschrijver. Hij noemde de steen in het Latijn lapis turcois.

In het Middellands Zeegebied werd en wordt turkoois als blauwe steen gebruikt als amulet tegen het boze oog.

Turkoois en gezondheid

Spiritueel

Getrommelde turkoois* Als blauwgroene of groenblauwe steen hoort turkoois bij het keelchakra.
* Turkoois is dé steen van de zelfverwezenlijking.
* Turkoois helpt je bij het vinden van creatieve oplossingen voor problemen. Dat geldt ook voor relatieproblemen; turkoois laat je zien hoe die problemen ontstaan zijn, welke rol je daar zelf in speelde, en hoe je ze kunt oplossen.
* Turkoois brengt evenwicht in alle chakra's, brengt ze op één lijn met de bijbehorende chakralagen.

Mentaal

* Turkoois helpt je jezelf te accepteren zoals je bent.
* Turkoois maakt eerlijk en waarheidsgetrouw.

Emotioneel

* Turkoois brengt evenwicht bij extreme stemmingswisselingen.
* Turkoois geneest hartenpijn, stimuleert trouwe vriendschap en romantische liefde.
* Turkoois beschermt je bij overgevoeligheidvoor invloeden van buitenaf
* Turkoois is een goede beschermsteen voor kinderen, vooral kinderen die veel geplaagd worden.
* Mensen die lijden onder angsten of fobieën, of ziektes die hun oorsprong in geestelijke klachten (zoals anorexia nervosa, eetverslaving, hysterische aanvallen, neuroses) hebben veel baat bij turkoois.

Fysiek

* Door het dragen van turkoois kun je klachten van de slijmvliezen, zoals aften, en ontstekingen in mond en keel verminderen.
* Turkoois versterkt vooral de zenuwen, waardoor hij een helende werking heeft bij zenuwpijnen. Het mineraal is goed voor de ogen en voor de werking van de hersenen. Turkoois is rustgevend en kalmerend.
* Turkoois helpt het hart en remt ontstekingen. Hij ondersteunt en helpt bij uitputting en depressie. Het mineraal geeft een rustige slaap en beschermt tegen nachtmerries.
* Turkoois neutraliseert een teveel aan zuur in het lichaam. Zo helpt hij bij zuurgerelateerde klachten als jicht en reuma.
Turkoois trommelsteen * Turkoois zorgt ervoor dat je lichaam voedingsstoffen zoals mineralen, vitamines en koolhydraten beter opneemt. Turkoois kan helpen bij bloedarmoede, omdat het koper in de steen helpt bij de opname van vitamine B en ijzer uit voeding.
* Turkoois is een prima steen voor mensen met huidklachten. Kleine wondjes, eczeem, puistjes en schilferige huid genezen sneller als je een turkoois op de huid draagt. De steen helpt ook tegen vitiligo (verlies van pigment in huid en haar).
* Turkoois verruimt de borstkas, bevordert een diepere ademhaling en zorgt zo voor een betere zuurstofopname. Daarnaast worden afvalstoffen in het bloed beter afgevoerd.
* Turkoois is een bij uitstek vrouwelijke steen, die menstruatieklachten en overgangsklachten (opvliegers) verlicht. Turkoois harmoniseert de hormoonhuishouding.
* Turkoois versterkt het immuunsysteem.

Symbolen

De turkoois hoort bij de sterrenbeelden Stier, Tweeling, Boogschutter, Waterman en Vissen.
De rune die bij de turkoois hoort, is de Fé.
De F (Fé = vee, bezittingen) helpt je, net als de turkoois, je eigen plan te trekken. Deze rune leert je dat je verantwoordelijk bent voor eigen huis en haard, en dat je leeft zoals jij je leven inricht.

Fysische eigenschappen turkoois

Oorbellen met turkooisTurkoois is koperhoudend. Het mineraal kan heel veel tinten blauw en of groen hebben: hemelsblauw, blauw, blauwgroen, groenblauw, groen, appelgroen, groenig grijs. Insluitsels van ijzer kleuren de turkoois groen; hoe mee ijzer, hoe groener de turkoois. De steen kan soms lichtbruin of gelig grijs zijn.

De kenmerkende donkere aders bestaan uit bruine limoniet (FeOOH) of zwarte mangaanoxide (Mn₂O₃). De goudkleurige insluitsels bestaan uit ingesloten pyriet (FeS₂).

Samenstelling: (CuAl₆ (PO₄)₄ (OH)₈ 4H₂O) + Ca, Cr, Fe, Mn, S
Hardheid: 5 - 6
Glans: vetglans, wasglans, glasglans, mat
Transparantie: ondoorzichtig
Breuk: schelpvormig, ruw
Splijtbaarheid: goed
Dichtheid: 2,6 - 2,9
Kristalstelsel: triklien

Webtips

• De Engelstalige wiki bevat veel informatie over turkoois (Engels: turquoise).
• De Engelstalige mineralensite Mindat geeft de vindplaatsen van turkoois, en biedt een fotogalerij met de vele kleurschakeringen van turkoois.
• De Engelstalige mineralensite Webmineral geeft vooral fysische informatie over turkoois.
• In het online museum van de Amerikaan John Betts staan veel fraaie foto's van turkoois, vooral afkomstig uit Amerika.