Zirkoon: kenmerken en werking

Ruwe zirkoonZirkoon is een mineraal dat vele kleuren kan hebben. Een zeer opvallend kenmerk is de zeer sterke dubbelbreking: invallend licht wordt gesplitst in twee stralen. Dat is vooral goed te zien in transparante stenen.

Zirkoon is meestal gelig, rossig of bruinig en doorschijnend. Het mineraal kan echter ook oranje, roodbruin, groen of kleurloos zijn.

Zirkonen met een andere kleur dan bovengenoemde, zijn meestal bewerkt. Door verhitting kun je de natuurlijke kleur intenser maken of veranderen. Gewilde tinten zijn blauw, honing, champagne, koffie en cognac.

De ingesloten elementen bepalen welke kleur een zirkoon na het branden krijgt. Bruine zirkonen verliezen door verhitting hun kleur en worden transparanter. De zirkoon uit Cambodja wordt na verhitting altijd blauw.

Zirkonen zijn kleurecht, ook als ze hun kleur door verhitting hebben gekregen.

Zirkonen worden overal ter wereld gevonden. Zirkoon met edelsteenkwaliteit komt vooral uit Canada, Nigeria, Tanzania, Sri Lanka en Cambodja. Ze worden meestal gevonden in grindafzettingen bij rivieren.

Ook in Nederland kun je zirkoon vinden. Ons strand- en rivierzand bevat soms zirkoon kristalletjes en korreltjes.

Zirkoon cabochonSommige kleuren zirkoon worden hyacint genoemd. Welke kleur precies, varieert nog wel eens. Wij gebruiken de naam hyacint voor oranje, rode, roodbruine en bruine zirkonen.
Strogele en zeer lichtgele tot kleurloze zirkonen noemen we jargon (of jargoon).

Andere namen voor zirkoon zijn alviet en kyrtoliet (of cyrtoliet).

Zirkoon is zeer hard, is erosiebestendig en heeft een hoog smeltpunt. Hierdoor kunnen zirkonen de heftige reacties in de aardkorst vrijwel onaangetast doorstaan. Het mineraal komt dan ook overal in de aardkorst voor.

In Australië is zirkoon gevonden van 4,4 miljard jaar oud. De aarde zelf is volgens de nieuwste inzichten 4,5-4,6 miljard jaar oud. Dat maakt zirkoon tot een van de oudste mineralen.

Australië en Zuid-Afrika zijn de grootste producenten van zirkoon. Uit het erts wordt zirkonium gewonnen, dat wordt gebruikt bij de productie van vuurvaste tegels en stenen voor ovens waarmee staal en glas wordt geproduceerd.

Voor de keramiekindustrie wordt van zirkoon witte slijtbestendige glazuur gemaakt. Ook bij de productie van wastafels, baden, toiletten en gootstenen wordt zirkoon gebruikt.

Hanger roodbruine zirkoon (hyacint) Zirkoon wordt in de geologie gebruikt voor de datering van gesteentes en rotsen.

Aan zirkoon kleeft een reputatie van namaak, onechtheid. Dat komt door het gebruik van witte transparante zirkoon als imitatiediamant. Dit is aantrekkelijk omdat zirkoon een vergelijkbare schittering heeft als diamant.

Die slechte reputatie werd nog versterkt door de in laboratoria gemaakte steen zirkonia oftewel 'kubisch zirkonium'. Dat materiaal schittert en blinkt net als zirkoon, en wordt gebruikt om 'diamanten' te maken.

In de edelsteentherapie wordt de zirkoon veelal gebruikt voor klachten die zowel de huid als de luchtwegen betreffen. Voorbeelden zijn astma en COPD, die vaak gepaard gaan met eczeem of huiduitslag.

Herkomst van de naam

De naam zirkoon komt van de Arabische naam voor zirkoon, zarqun ('rood, goudkleurig'). Ook het Perzisch woord zurgun ('goudgeel') wordt als mogelijke herkomst genoemd.

De hyacint is genoemd naar de kleur van de bloem hyacint (Hyacinthus Orientalis).

De naam jargon heeft als oorsprong Oudfrans jargounce of jacounce, jacunce. Ook die woorden zijn ontleend aan Arabisch zarqun ('rood, goudkleurig') of Perzisch zurgun ('goudgeel').

Alviet is genoemd naar de vindplaats Alve in de provincie Aust Agder in het zuiden van Noorwegen.

Kyrtoliet komt van Grieks kyrtos ('krom'), naar aanleiding van gekromde vlakken van zirkoon kristallen uit Massachussetts, Verenigde Staten.

Zirkoon door de eeuwen heen

Zirkoon werd al in de vroegste oudheid als edelsteen gebruikt. Witte transparante zirkoon werd vaak aangezien voor diamant.

Roodbruine zirkoon (hyacint) trommelsteentjesDe Perzische naam voor zirkoon is een van de oudste woorden in deze taal.

De Ayurveda (Indiase traditionele geneeswijze, meer dan 3000 jaar oud) verbindt de diamant en de zirkoon met de planeet Venus.

De naam hyacint is al heel oud. De oude Grieken en Romeinen (circa 800 v.Chr.-476 n.Chr.) gebruikten hem al voor de zirkoon.
Het woord hyacint is waarschijnlijk afkomstig uit de Griekse mythologie. Volgens de mythe was Hyacint een mooie jonge man en de minnaar van de god Apollo. Toen Hyacint bij een spelletje discuswerpen per ongeluk door de discus geraakt werd en stierf, was Apollo erg verdrietig. Hij veranderde het lichaam van zijn vriend in bloemen, hyacinten. De bloemblaadjes hadden de kleur van Hyacint's bloed.

Het Bijbelse Oude Testament (meer dan 2000 jaar oud) noemt de hyacint als een van de twaalf stenen uit de borstplaat van de profeet Aaron, en als een van de twaalf stenen waarop de fundamenten van de muur om het Nieuwe Jeruzalem zijn gebouwd. Die twaalf stenen symboliseren de twaalf stammen van Israël.

Door de eeuwen heen werd de naam hyacint voor verschillende stenen en verschillende kleuren gebruikt. In de Middeleeuwen was hyacint de naam voor alle gele en geel-oranje stenen, inclusief zirkoon, citrien, gele granaat en topaas. Op het moment dat de chemische samenstelling van zirkoon werd vastgesteld, was hyacint een synoniem van alle kleuren zirkoon.

De Duitse wetenschapper Georgius Agricola (1494-1555) schaarde alle paarsrode en paarse stenen onder de namen karbonkelsteen en hyacint, inclusief zirkoon. Hij noemde zirkoon jacinth.
De Zweedse mineraloog Axel Cronstedt (1722-1765) noemde 'm vervolgens jargon. En de Franse geoloog Barthelemy Faujas de Saint-Fond (1741-1819) schreef over hyacinte.
In 1783 gaf de Duitse mineraloog Abraham Gottlob Werner het mineraal ten slotte de naam zirkoon.

In de Middeleeuwen werd zirkoon gebruikt om boze geesten af te weren. Men geloofde dat zirkoon een fijne, ongestoorde nachtrust zou geven, en rijkdom, wijsheid en eer zou brengen. De Duitse mystica Hildegard van Bingen (1098-1179) schreef over de hyacint dat deze oogklachten als staar en ontstoken ogen kon verhelpen, alsook aanhoudende koorts en waanzin. Ze had het over de oranje zirkoon die in Duitsland gevonden werd.

In 1808 identificeerde de Duitse scheikundige Martin Heinrich Klaproth (1743-1817) een nieuw chemisch element in het mineraal zirkoon. Hij noemde het Zirkonerde (Terra circonia, 'zirkoon-aarde').

De Engelse scheikundige Sir Humphry Davy (1778-1829) stelde een paar jaar later de naam Zirconium voor, en zo heet dit element nog steeds. Het lukte de Zweedse mineraloog Jöns Jacob Berzelius (1779-1848) om het nieuwe element te isoleren uit zirkoon.

Eind 19e eeuw was blauwe zirkoon een veelgevraagde steen. De Amerikaanse gemmoloog George Frederick Kunz (1856-1932) was heel dol op zirkoon, en vooral op de blauwe variëteit. Hij was degene die de prachtige edelstenen voor de befaamde juwelier Tiffany kocht.
Kunz gaf blauwe zirkoon de naam starlite ('sterrensteen'), om de prachtige schittering te benadrukken.

In Amerika werd en wordt zirkoon wel eens war bride's diamond genoemd. In Amerika was en is het gewoonte om een trouwring met een diamant aan je aanstaande vrouw te geven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het echter moeilijk om aan diamanten te komen. De zirkoon werd toen graag als vervanging gebruikt. Al was het geen diamant, het was tenminste wel een echte edelsteen!

Synthetische zirkonia werd voor het eerst in 1969 gemaakt. Aanvankelijk kon men alleen kleine kristalletjes produceren. Pas in 1976 lukte het om grotere kristallen te maken, die interessant waren om als edelsteen te verwerken.

Sinds de jaren tachtig is zirkonia de nummer één vervanger van diamant. Zirkonia is even mooi en veel goedkoper dan zirkoon.

Op bijgaande foto zie je een hanger met in het midden een rond steentje zirkonia. De blauwe steen bovenaan is apatiet, het transparante kristal onderaan is bergkristal.

Zirkoon voor je gezondheid

Spiritueel

* De verschillende kleuren zirkoon resoneren elk bij een of meer chakra's.
Jargoon, geel zirkoon kristal (foto: Modris Baum/Wiki)- Bij het basischakra horen rode en bruine zirkonen.
- Bij het heiligbeenchakra en het zonnevlechtchakra horen gele, oranje en rode zirkonen.
- Bij het hartchakra hoort bij voorkeur kleurloze zirkoon.
- Bij keelchakra, voorhoofdchakra en kruinchakra horen kleurloze en blauwe zirkonen.
* Zirkoon helpt erg aardse mensen zich open te stellen voor het idee dat er meer is tussen hemel en aarde.
* Voor erg gevoelige mensen is zirkoon een beschermsteen tegen negatieve energie, energetisch vampirisme en entiteiten.
* Zirkoon aardt mensen die neigen tot zweverigheid. Zij worden met hun voeten weer op aarde gezet.
* Zirkoon bevordert helderziendheid, helderhorendheid, heldervoelendheid en helderwetendheid.
* Een zirkoon onder je hoofdkussen voorkomt nachtmerries. Ook kan de steen lucide of voorspellende dromen opleveren.
* Zirkoon maakt je ervan bewust dat jouw leven een doel en een functie heeft, ook al zie je dat nu misschien even niet.

Mentaal

* Zirkoon geeft focus en concentratie, geeft richting en structuur aan denken en doen.
* Zirkoon maakt je ook bewust van de broosheid en de vergankelijkheid van het leven. Daardoor waardeer je ten volle alles wat je nu bezit, kunt en wilt doen.
* Zirkoon helpt je het accepteren van ziekte en verlies als iets dat erbij hoort.
* Zirkoon zet je in je kracht. De steen geeft energie, vitaliteit en zelfvertrouwen.
* Zirkoon helpt je om hoofdzaken en bijzaken goed te onderscheiden, onder alle omstandigheden. Bijvoorbeeld tijdens een studie.

Emotioneel

* Zirkoon helpt bij het verwerken van pijnlijke ervaringen, verlies, pijn en verdriet. Ook muizenissen en grieven kun je beter loslaten.
* Zirkoon helpt bij geestesziekten als schizofrenie en waanzin.
* Zirkoon is een goede steen bij klachten die in hoofd en hart zitten, zoals een gebroken hart door een verbroken relatie.
* Zirkoon maakt de geest flexibel en creatief, helpt je nieuwe mogelijkheden te ontdekken in situaties die eerder uitzichtloos leken.
* Voel je je onzeker, of ben je bang dat je tekortschiet? Dan heb je baat bij het dragen van een zirkoon. Deze steen helpt ook prima bij een minderwaardigheidscomplex.
* Zirkoon is een goede steen voor wie veel belang hechten aan bezit. Het mineraal helpt je om mensen bóven materie te stellen.
* Bij depressies, melancholie en geestelijke vermoeidheid geeft zirkoon je de puf om toch in actie te komen. Dankzij gerichte activiteiten ga je je beter voelen.

Fysiek

* Zirkoon ondersteunt het hormoonstelsel, bevordert een optimale afgifte door alle hormoonklieren. Zo helpt zirkoon om beter in en door te slapen (via de pijnappelklier), om fysiek beter te herstellen tijdens de slaap (via de hypofyse), en om voldoende insuline en glucagon te produceren (via de alvleesklier).
* Zirkoon is een prettige heelsteen bij long- en keelaandoeningen zoals kinkhoest, chronische astma, bronchitis, astmatische bronchitis, longontsteking en longembolie. Ook bij ademnood, gierende of piepende ademhaling door verkrampte vernauwingen van keel, bronchiën of longen.
* Verder helpt de zirkoon goed bij allergieën en longklachten die met geestelijke of lichamelijke ballast te maken hebben.
* Zirkoon ondersteunt en versterkt het zenuwstelsel. De steen helpt bij problemen aan ogen en oren, zoals een bloeddoorlopen oog, een lopend oor.
* Zirkoon heeft een gunstig effect op de mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen. Zirkoon werkt regenererend op de baarmoederwand. Klachten veroorzaakt door een onregelmatige menstruatie kunnen verminderen of zelfs helemaal helen.
* Bij ongewenst urineverlies kan zirkoon, in combinatie met mosagaat, de blaas, urinebuis en sluitspieren versterken.
* Blauwe zirkoon hangersOok bij spijsverteringsklachten kan zirkoon goede diensten bewijzen. Zirkoon stimuleert de spijsvertering en een harmonieus metabolisme. Kalmeert verkrampingen van maag en darmen. Regenereert alle slijmvliezen, en in het bijzonder die van maag, twaalfvingerige darm, dunne en dikke darm. Zirkoon verlicht ontstekingen van de darmslijmvliezen (ziekte van Crohn).
* Zirkoon werkt regulerende op de waterhuishouding, vooral op de hoeveelheid vocht in weefsels en cellen. Zodoende vermindert zirkoon oedeem (het vasthouden van vocht in weefsels). Zo kun je een hoge bloeddruk, hartklachten of vocht achter de longen verlichten en zelfs helen.
* Zirkoon versterkt blaas en nieren, is ondersteunend bij uitgeputte bijnieren.
* Zirkoon versterkt het immuunsysteem, en is daardoor koortswerend, koortsverlagend en ontstekingsremmend. Zirkoon werkt pijnstillend en ontkrampend.
* Zirkoon is een prettige, ondersteunende steen bij aids. Draag dan permanent een hangertje met zirkoon.
* Zirkoon heeft een positieve werking op de huid bij huidziektes zoals eczeem, allergische uitslag en (water)blaasjes, vooral als die klachten samengaan met long- en keelklachten.
* Ten slotte is zirkoon een heel goede steen tegen parasieten, zowel inwendige als uitwendige, ook bij dieren.

Runen bij zirkoon

De rune die bij zirkoon hoort, is de Ing.
De ng (Ing = de god Ing) staat voor inspiratie, intuïtie, paranormale begaafdheid.

De ng lijkt op een ruitje, een vierkantje op de punt. Dit ruitje is een raam dat je naar believen kunt openen en sluiten. Het geeft je uitzicht op en inzicht in heden, verleden, toekomst, al naar gelang jij wilt.

De noordse god Ing of Yngvi was de god van de fysieke en artistieke vruchtbaarheid. De combinatie van zirkoon met deze rune geeft creativiteit en kunstzinnigheid.

Sterrenbeelden

Alle kleuren zirkoon horen bij de sterrenbeelden Waterman en Schorpioen.
Bij de blauwe zirkoon hoort de Boogschutter.

Fysische eigenschappen zirkoon

Het soortelijk gewicht (oftewel de dichtheid) van zirkonen is relatief hoog. Daardoor zijn zirkonen zwaarder dan de meeste edelstenen met hetzelfde formaat.

Zirkoon bevat kleine sporen radioactiviteit. Bij elke kristallisatiecyclus werd een beetje radioactief uranium en thorium in het kristalrooster van zirkoon gevangen. Nu, na verloop van miljoenen jaren, hebben het uranium en thorium hun radioactiviteit zo ongeveer verloren. Die resterende sporen zijn nauwelijks meetbaar en vormen geen gevaar voor de gezondheid.

Zirkoon wordt beschouwd als een tijdcapsule. Het radioactieve uranium werd in de loop van miljoenen jaren omgezet in lood. Door het verval van de radioactiviteit en de verhouding uranium/lood in een zirkoon vast te stellen, kun je de leeftijd van een kristal bepalen.

Zirkoon wordt verdeeld in hoge zirkoon, midden zirkoon en lage zirkoon.
Bij lage zirkoon de kristalstructuur behoorlijk aangetast. Door het verval van de radioactieve elementen zijn de kristallen langzamerhand steeds minder transparant en steeds brosser geworden. Dit verschijnsel heet metamict.

Hoge zirkoon heeft edelsteenkwaliteit, is het zwaarst en heeft de duidelijkste dubbelbreking. Deze zirkoon is vaak kleurloos en na verhitting blauw of cognackleurig.

De ingesloten elementen hebben grote invloed op de fysieke eigenschappen van zirkonen.

De zirkoon is een zirkoniumsilicaat. De synthetische zirkonia is een zirkoniumoxide.

Samenstelling: ZrSiO₄ + U, Zr, Ti, Th, Hf, Y, Nb, P, Ta, Al, Ca, Ce, Fe
Hardheid: 6,5 - 7,5
Glans: diamantglans
Transparantie: doorzichtig tot ondoorzichtig
Breuk: schelpvormig, bros
Splijtbaarheid: onvolkomen
Dichtheid: 3,93 - 4,81
Kristalstelsel: tetragonaal

Weblinks

• De Nederlandse Wikipedia biedt aanvullende informatie over het mineraal zirkoon. Veel meer informatie biedt de Duitse Wikipedia over zirkoon.
• De Engelstalige mineralenwebsite Webmineral geeft alle minaralogische eigenschappen van zirkoon.
• Ook de Engelstalige mineralenwebsite Mindat geeft fysische eigenschappen van zirkoon, inclusief een tekening van de verschillende kristalvormen die zirkoon kan hebben.
• Mindat biedt bovendien een prachtige fotogalerij van zirkoon, waarin de kristalvorm goed te zien is.
• Kijk eens bij de Amerikaan John Betts in zijn Online Mineral Museum. Daar zie je mooie foto's van zirkonen. Bijzonder zijn de vergroeiingen van zirkoon met andere mineralen.
• Op YouTube vind je een informatief filmpje over het branden van bruine zirkoon in Cambodja: Blue zircon treatment the traditional way (bijna 10 minuten). Je ziet uitgebreid hpe de stenen in speciale vuurvaste houders geplaatst worden. Daarna gaan ze een uurje in een hote oven. Het resultaat is een partij mooie hemelsblauwe zirkonen in uiteenlopende tinten.
• In een korter filmpje zie je eveneens hoe de verhitting in zijn werk gaat. Bovendien zie je hoe de modderige bruinrode zirkoon gedolven wordt: From Earth To Sky: Zircons in Ratanakiri, Cambodia (bijna 5 minuten, Engelstalig).