Steen van de maand Schalenblende

Wat is schalenblende?

Schalenblende is de ondoorzichtige variëteit van het mineraal sfaleriet. Het is doorgaans vergroeid met tal van andere mineralen. Daardoor is schalenblende eerder een gesteente dan een mineraal.

Schalenblende vertoont vaak mooie concentrische, niervormige banden met crèmekleurige, geelbruine tot bruine sfaleriet, vermengd met randen, banden en vlekken van ingesloten andere mineralen. Dat zie je vooral goed als de steen aangeslepen is.
Schalenblende kan echter ook heel donker of zelfs zwart zijn.

Van de ruim honderd vindplaatsen ligt het overgrote merendeel in Europa, vooral in België, Duitsland en Polen. De naam schalenblende wordt vooral in Europa gebruikt.

Ook buiten Europa zijn enkele vindplaatsen. Daar wordt schalenblende gewoon sfaleriet genoemd, of zinkblende. Sfaleriet kan doorzichtig lichtgeel, rood, roodbruin, groen of lichtblauw zijn, en zelfs compleet transparant en kleurloos.

Schalenblende wordt ook wel blackjack of leverblende genoemd.

Schalenblende is een zeer belangrijk zinkerts. Het bestaat grotendeels uit zinksulfide, en het zinkgehalte is zo'n 65-70 procent. Bijna alle schalenblende wordt gebruikt om zink te winnen.

Zink wordt vaak in legeringen gebruikt. Een van de bekendste legeringen is messing, een legering van koper en zink. Messing is geliefd vanwege zijn goudkleur en de vele verwerkingsmogelijkheden.

Zink in de bodem levert een bijzondere vegetatie op. In de buurt van de zinkmijnen in Europa wordt bijvoorbeeld het knalgele zinkviooltje (Viola calaminaria) aangetroffen.
In Nederland vind je dit zeldzame plantje in het zuiden van Limburg, in België in de provincies Namen en Luik, en in Duitsland in de deelstaten Baden-Württemberg en Noordrijn-Westfalen.

Een populaire toepassing is zinkzalf, een vorm van zinkoxide. Deze zalf wordt gebruikt voor eczeem, wondverzorging en een schrale huid. Het werkt indrogend en verkoelend, en stilt de jeuk. De bekende sudocrem voor babybilletjes is een variant van de pure zinkzalf.

Schalenblende kan met zijn mooie kleuren en patronen heel decoratief zijn. Omdat het relatief zacht is, is het niet zo geschikt voor sieraden die veel te lijden hebben, zoals ringen en armbanden. Je kunt schalenblende het beste als hanger gebruiken.

In de edelsteentherapie wordt schalenblende gebruikt ter ondersteuning van het immuunsysteem en de zintuigen.

Wist je dat bij eczeem en koortslip deppen met schalenblende-olie net zo goed werkt als zinkzalf?

Herkomst van de naam

De naam sfaleriet komt van het Griekse woord sphaleros ('wankelend, weifelend; bedrieglijk'). De verklaring is dat de steen kan lijken op galeniet, een looderts dat vaak zilver bevat. Mijnwerkers die sfaleriet vonden, dachten dat ze galeniet gevonden hadden. Bij nader inzien troffen ze helaas toch geen lood of zilver aan. Hoogst verwarrend dus.

De naam schalenblende is afgeleid van de Duitse woorden Schälen ('schillen; schilferen'), vanwege het gelaagde patroon, en Blende ('verblindend, verwarrend') naar analogie van Grieks sphaleros.
Oorspronkelijk noemden mijnwerkers vele soorten erts blende, als ze niet snel konden zien waar ze nu mee te maken hadden: zinkerts, looderts of een ander erts. Later gebruikten ze de naam blende alleen nog voor zinkerts.

De Engelse naam blackjack ('zwarte boer') verwijst naar het donker tot pikzwart uiterlijk dat schalenblende kan hebben. Mijnwerkers noemden zinkerts Jack.

De naam leverblende verwijst uiteraard naar de leverkleurige, bruingele kleur van sommige schalenblende.

Schalenblende door de eeuwen heen

De term calamina is de historische verzamelnaam voor alle zinkertsen. De Duitse geleerde Georgius Agricola (1494-1555) noteerde in zijn befaamde mineralogische handboek De Natura Fossilium (uit 1546) dat calamina gebruikt wordt voor het maken van messing.

Het begrip 'schalenblende' werd in 1800 geïntroduceerd door de Duitse mineraloog Dietrich Ludwig Gustav Karsten (1768-1810). Hij noteerde dat het mineraal een gelaagde structuur heeft, grotendeels uit zinkblende bestaat, en meerdere andere mineralen kan bevatten.

In 1847 gaf de Duitse mineraloog Ernst Friedrich Glocker (1793-1858) de schalenblende zijn definitieve naam. Hij verwees met deze naam naar de verwarring bij het herkennen van het zinkerts. De donkere variëteiten werden gemakkelijk aangezien voor galeniet.

In Belgische gemeente Kelmis, ook wel bekend als La Calamine, vlakbij het Drielandenpunt, werd zink waarschijnlijk al in de Romeinse tijd gewonnen. In de namen Kelmis en La Calamine is het woord kalamijn (afgeleid van calamina) te herkennen.

De Belgische uitvinder Jean-Jacques Daniel Dony (1759-1819) had een industrieel procedé uitgevonden om snel en efficiënt zink te winnen en in verschillende vormen te verwerken.

Omdat zink corrosiebestendig en waterdicht is, liet Dony in 1811 het dak van de 11e-eeuwse Sint-Bartolomeüskerk in Luik met zinkplaten dekken. Dat kostte heel veel zink, en het benodigde zinkerts kwam uit de mijn van Kelmis. Dony had op dat moment het monopolie op de exploitatie van deze zinkmijn.

Tot rond 1950 werd in Kelmis zinkerts gewonnen. Toen was de mijn ongeveer uitgeput en was winning niet meer rendabel.
Wie meer wil weten over de boeiende geschiedenis van zinkwinning in Kelmis kan terecht in het Museum Vieille Montagne in Kelmis.

In de 19e eeuw werd zink veel goedkoper, dankzij het vernieuwende procedé van Dony. Sindsdien bestaan veel dakgoten, regenpijpen en dakbedekkingen uit het waterdichte en corrosiebestendige zink.
Zink werd ook interessant voor het maken van voorwerpen zoals vazen, schalen, kwispedoors (spuugbakken), doopvonten en waterbekkens.

Zinksulfide (uit schalenblende of sfaleriet) is een belangrijke component bij het vervaardigen van een niet-giftige soort witte verf, genaamd lithopoon, Orr's white, zinkwit of dekwit. Deze kleurvaste witte kleurstof werd vanaf zijn 'geboorte' in 1874 een basispigment voor verf.

Kunstenaars zijn zink gaan gebruiken voor etsen, een diepdruktechniek. Er wordt getekend op een met vernis afgedekte zinken plaat (of een koperen plaat). De tekening wordt vervolgens langer of korter met zuur bewerkt, afhankelijk van wat de kunstenaar beoogt. Het zuur zorgt ervoor dat de tekening in het metaal wordt uitgebeten. De geëtste lijnen worden vervolgens met inkt gevuld, en met een drukpers herhaaldelijk op papier afgedrukt.

Sinds men weet dat zink een belangrijk sporenelement is voor ons lichaam, wordt het ook als voedingssupplement toegepast. Zink is vooral nodig voor het immuunsysteem en voor de opbouw van eiwitten. Zinkgebrek veroorzaakt bloedend tandvlees, gebrek aan eetlust, verminderde tastzin en reukzin, traag wondherstel en nachtblindheid. Meer informatie over helende effecten van mineralen met zink.

Schalenblende en gezondheid

Spiritueel

* Schalenblende hoort bij de onderste drie chakra's: basischakra, heiligbeenchakra en zonnevlecht. Leg schalenblende op deze drie chakra's om snel energie aan te vullen. Prettig voor mensen die herstellen van ziekte of uitputting, of die snel moe zijn.
* Schalenblende is een goede spirituele beschermsteen. De steen helpt je om op adequate wijze te reageren op je omgeving. Hij helpt je ook om in het hier en nu te zijn.
* Schalenblende is een uitstekende ankersteen. Goed voor mensen die bang zijn om niet goed uit een meditatie te komen. De steen helpt je om na een meditatie altijd terug te komen op de manier die jij wilt.
* Schalenblende brengt je mannelijke en vrouwelijke kant met elkaar in balans.

Mentaal

* Schalenblende zet je met beide benen op de grond. De steen zet je in je kracht, zodat je vastgeroeste patronen kunt doorbreken.
* Schalenblende bevordert je concentratie, en helpt ook om intellect en intuïtie beter te laten samenwerken. Dit levert geheel nieuwe ideeën en perspectieven op.
* Schalenblende helpt om turbulente situaties en veranderingen te doorstaan, en er adequaat op te reageren.

Emotioneel

* Schalenblende helpt bij slaapproblemen door onrustige en malende gedachten. Het kalmeert en bevordert een goede nachtrust. Stop een trommelsteen in je kussensloop.
* Bij angst, stress, onrust en onzekerheid geeft schalenblende rust en overzicht.
* Schalenblende helpt je om je vrijer en opener op te stellen in relaties, en zonder terughoudendheid of valse schaamte te reageren. Dit geeft uiteraard betere vriendschap, partnerschap en andere intermenselijke verhoudingen.

Fysiek

* Schalenblende helpt bij pijn door jicht en ontstekingen, en bij hoofdpijn. Ook bij zenuwpijn in de huid en bij een zeer gevoelige huid kan de schalenblende goed ondersteunen.
* Het zink in schalenblende heeft een positief effect op de huid; kleine wondjes helen sneller. Heb je droge of gebarsten lippen, een droge of schrale huid? Draag eens een hanger met schalenblende op de blote huid. Helpt ook bij tepelkloven, huidkloven, wintertenen, wintervingers.
* Schalenblende is fantastisch om jeuk te stillen. Dep met schalenblende water of spray water met een paar druppels schalenblende elixer.
* Schalenblende helpt goed bij bloedend en wijkend tandvlees. Ook de slijmvliezen in de mond worden positief gestimuleerd met schalenblende.
* Schalenblende heeft een uitgesproken effect op het immuunsysteem. Daarom biedt schalenblende goede ondersteuning bij alle klachten waarbij je zware medicijnen slikt die het immuunsysteem ondergraven. Voorbeelden zijn kanker (chemotherapie!), diabetes, reuma, aids, hiv.
* Ogen, tong, prostaat, testikels en eierstokken kunnen wel extra zink gebruiken. Heb je problemen met zien in het donker, loop je gevaar dat het netvlies loslaat, heb je problemen met reuk of smaak, gebruik dan een hangertje van schalenblende op de huid om deze organen te ondersteunen.
* Een hangertje van schalenblende helpt bij diabetes als de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier nog werken. De insulineproductie wordt verhoogd.
* Een paar trommelstenen schalenblende in het badwater ondersteunen het hormoonsysteem en de organen die aan het heiligbeenchakra gekoppeld zijn: baarmoeder, eileiders, teelballen en prostaat.
* Het hoge zwavelgehalte van schalenblende in badwater helpt bij alle klachten aan de huid, zoals acné, eczeem, pukkels, dragende wonden.
* Schalenblende verbetert je tolerantie voor elektrosmog, straling en gifstoffen en beschermt je tegen invloeden van buitenaf.

Symbolen

Schalenblende hoort bij de sterrenbeelden Ram, Leeuw en Boogschutter.
De runen die bij schalenblende horen, zijn de Nauð en de Íss.
De N (Nauð = kans) Nood; noodzaak, lot, volharding ) staat voor het leven waarin altijd van alles verandert. Zaken die bestendig lijken, kunnen opeens toch veranderen.
De I (Íss = IJs; vertraging, verstarring) staat voor rust, wijsheid, consolidatie. Deze rune geeft in combinatie met de Nauð en schalenblende rust en wijsheid in turbulente tijden.

Fysische eigenschappen schalenblende

Schalenblende wordt vaak in combinatie met galeniet (looderts) gevonden. Verder kan het ijzer, pyriet, markasiet, chalcopyriet, cadmium, wurtziet en zeldzame aarden bevatten.

In schalenblende zijn vaak nauwelijks kristallen te onderscheiden, vanwege de vele vergroeiingen; het bestaat uit een korrelige of vezelige massa met laagjes andere mineralen.

Hoe meer ijzer erin zit, hoe zwaarder, donkerder en ondoorzichtiger de schalenblende wordt.

Samenstelling: (Zn,Fe)S + Cd, Fe, Mn, Ga, Ge, Hg, In, Te + (As, Cu, Pb, Sb, Sn)
Hardheid: 3,5 - 4
Glans: hars, vettig of diamantglans
Transparantie: ondoorzichtig
Breuk: oneffen tot schelpvormig
Splijtbaarheid: perfect
Dichtheid: 3,9 - 4,1
Kristalstelsel: kubisch

Weblinks

• De Nederlandse Wikipedia vertelt niets over schalenblende. Meer info vind je op de Duitstalige Wikipedia.
• De Nederlandstalige Wiki geeft wel informatie over sfaleriet of zinkblende.
• Over de mineralogische eigenschappen van sfaleriet vind je gedetailleerde informatie bij de Engelstalige mineralenwebsites Webmineral en Mindat. Mindat geeft ook informatie over schalenblende.
• Mindat biedt ook prachtige fotogalerijen van schalenblende en van sfaleriet.
• In het online mineralenmuseum van de Amerikaan John Betts vond je slechts een enkele foto's van schalenblende, en des te meer foto's van sfaleriet, meestal vergroeiingen van sfaleriet met andere mineralen.