Spinel: kenmerken en werking

Rode spinel kristallen op moedergesteenteRode spinel wordt vaak aangezien voor robijn. Die verwarring is niet zo gek, want op het oog lijken de hardheid en de glans van robijn en spinel erg op elkaar. Bovendien ontloopt het soortelijk gewicht elkaar ook niet zoveel, en worden robijn en spinel op dezelfde locaties gevonden.

Blauwe spinel wordt vaak aangezien voor saffier, om vergelijkbare redenen.

Spinel heeft een extreem hoog smeltpunt (2135 graden Celsius). Dat maakt 'm geschikt als vuurvast materiaal. De steen wordt bijvoorbeeld verwerkt tot dunne doorzichtige platen, die eruitzien als glas maar veel beter bestand zijn tegen extreme weersomstandigheden en praktisch onbreekbaar zijn. Interessant voor militaire toepassingen, horloges en smartphones.

Spinel kan prachtig ogen, maar wordt desondanks weinig gebruikt voor sieraden.

In de edelsteentherapie wordt rode spinel veel minder vaak ingezet dan de rode robijn en granaat. Dat is jammer, want rode spinel is een geweldige steen voor klachten door stress, en klachten door onvoldoende doorbloeding. Denk bijvoorbeeld aan koude handen en voeten.

Herkomst van de naam

Blauwe spinel kristallen op witte kwarts (Foto: Rob Lavinsky, iRocks.com/Wikimedia Commons)De naam spinel is afgeleid van het Latijnse woord spinella ('doorntje'), naar de kristalvorm. Soms vind je als verklaring dat de naam van Grieks spinos ('vonk') zou komen.

Karbonkel(steen) komt van Latijn carbunculus ('gloeiend kooltje, gloeiend stukje houtskool'), vanwege het rood opgloeiende hart van de steen. Alle rode stenen werden in vroeger zo genoemd.

Almandien-spinel is ontleend aan almandien, een rode granaatsoort uit de buurt van de oude Turkse stad Alabanda. Eigenlijk is het een handelsnaam voor almandien, maar het wordt ook voor spinel gebruikt.

De naam edelspinel wordt gebruikt om duidelijk te maken dat het om echte spinel gaat. Dit in tegenstelling tot almandien-spinel, dat ook een granaat kan zijn.

Balas-spinel komt uit noordoost-Afghanistan, een provincie die nu Badachsjan of Badakhshān heet. De naam is foutief overgeleverd als Balas of Balais.

Robijnspinel is een handelsnaam voor spinel met de kleur van robijn.

Rubisel is het verkleinwoord van Frans rubis ('robijn'), en betekent dus robijntje.

Spinel door de eeuwen heen

De naam spinel was al in de 16e eeuw bekend. Zo is de schrijfwijze Spynell in 1528 in Engeland gevonden.

De Duitse geleerde Georgius Agricola (1494-1555) noemde Spinella in zijn mineralogisch handboek De Natura Fossilium uit 1546. De Vlaamse geleerde Anselmus de Boodt (1550-1632) noemde Spinellus in zijn Gemmarum et lapidum historia uit 1609. Het is echter onduidelijk welke steen ze daarmee bedoelden.

Spinel voorop de Black Prince's Ruby (foto: Cyril Davenport/Wikimedia Commons)Rode spinel werd eeuwenlang als hetzelfde mineraal als robijn gezien. Blauwe spinel werd aangezien voor saffier. Men was immers tot in de tweede helft van de 18e eeuw niet goed in staat de chemische samenstelling vast te stellen van een mineraal.

Pas in 1783 lukte het de Franse mineraloog Louis Rom de Lisle (1736-1790) robijn en spinel als verschillende stenen te identificeren. Vanaf toen werden spinel en robijn als verschillende mineralen behandeld. Maar ook daarna zijn nog veel spinellen als robijn verkocht.

De geschiedenis kent vele voorbeelden van robijnen die later spinellen bleken te zijn. Zo staat voorop de Britse Imperial State Crown ('Keizerlijke Staatskroon') een steen met de naam Black Prince's Ruby ('Robijn van de Zwarte Prins'). Deze steen was in het bezit geraakt van Edward, de oudste zoon van koning Edward III, bijgenaamd de Zwarte Prins (1330-1376), en in de kroon van de Tudor-koningen gezet.

Het is in werkelijkheid een ongeslepen, maar wel gepolijste spinel van 5 cm en naar schatting 170 karaat. Daarnaast bevat deze kroon smaragden, saffieren en zo'n 3000 diamanten.

Halsketting Timur Ruby (foto: www.annafinejewellery.co.uk)Het Engelse kroonjuweel Timur Ruby ('Timoer Robijn') bestaat uit een rode steen in een korte halsketting. Hij gold als de een na grootste robijn ter wereld. Het juweel werd genoemd naar de Mongoolse krijgsheer Timoer de Grote (1336-1405). Het kroonjuweel draagt inscripties van de namen van vijf voormalige eigenaren, met als oudste een Perzische mogolkeizer van eind 16e eeuw.

De Britten verkregen de steen in 1849 toen ze Punjab in India innamen. In 1851 werd de robijn tentoongesteld op de Grote Tentoonstelling in Londen, en vervolgens als cadeau weggegeven aan koningin Victoria (1819-1901). Daarna pas bleek bij gemmologisch onderzoek dat de Timur Ruby in werkelijkheid een ongefacetteerde spinel van 353 karaat is.

De gouden Wenceslaskroon van het koninkrijk Bohemen zou volgens de overlevering van de heilige Wenceslas (ca. 905-935) zijn geweest. De kroon werd echter pas in 1347 gesmeed, in opdracht van de Boheemse koning Karel IV (1316-1378). Hij is versierd met parels, rode toermalijn, aquamarijn, saffieren, smaragd en wel 25 spinellen. Die werden toen voor robijnen gehouden. De smaragden en spinellen zijn afkomstig uit Ceylon.

Côte de Bretagne, draak van bovenaf gezien (foto: Sailko/Wikimedia Commons)De eerste eigenaar van het Franse kroonjuweel Côte de Bretagne was koning Frans I (1494-1547). De steen is vernoemd naar Anna van Bretagne, echtgenote van zijn voorganger Lodewijk XII. De rode steen is een spinel, maar werd eeuwenlang voor een robijn aangezien.
De steen werd in 1750 op last van koning Lodewijk XV tot een draak verwerkt. Door deze actie is de spinel waarschijnlijk zo'n 100 karaat lichter geworden, en is nu nog 107-karaats.

In 1887 zijn veel juwelen uit het bezit van de Franse koningen geveild, en daardoor compleet van de radar verdwenen. Gelukkig is deze spinel dat lot misgelopen. Hij is nu te bezichtigen in het Louvre-museum in Parijs.

De kroon van de Russische tsarina Anna (1693-1740) bevat in de top een grote spinel van 414,3 karaat. Catharina de Grote (1729-1796) liet een modernere versie van deze kroon voor zichzelf maken. De rode spinel verving ze door een rode toermalijn.

De Samarian Spinel is onderdeel van de Iraanse kroonjuwelen. Het is een spinel van 500 karaat (100 g), ongefacetteerd maar wel gepolijst. Met zijn 5,5 cm lengte is het een van de grootste spinellen ter wereld. De Perzische veroveraar Nader Schah Afschar (1688-1747) roofde deze steen in de 18e eeuw uit India. Deze spinel is nu te bewonderen in het Nationaal Juwelen Museum in Teheran.

De spinel kreeg een slechte naam toen na 1850 de ene na de andere kostbare steen geen robijn bleek te zijn, maar wat anders, een 'bedrieger'. En toen de spinel ook nog gemakkelijk bleek na te maken, kelderde zijn aanzien nog meer.

Met de Verneuil-methode uit 1883 kunnen kunstmatig edelstenen vervaardigd worden die optisch niet van echt te onderscheiden zijn. Met een waterstof-zuurstofbrander laat men vermalen aluminiumoxide poeder (Al₂O₃) met de gewenste kleurstof smelten, en vervolgens uitkristalliseren.
Zo kun je een kristal van ongeveer 5 cm hoog verkrijgen, in elke gewenste kleur. Geschikt om prachtige, relatief goedkope sieraden te maken. De witte synthetische variëteit wordt dan ook vaak als kunstdiamant gebruikt.

Het Brits Museum in Londen bezit twee enorme spinellen, een afgeronde van 520 karaat uit Sri Lanka, en een fraaie octaëder van 355 karaat.

Spinel en gezondheid

Spiritueel

Ruw spinel hangertje* De rode spinel hoort vooral bij het basischakra, maar ook bij het hartchakra. Rode, zwarte en bruine spinel verstevigen het basischakra en zorgen voor een betere verbinding met de aarde-energie. Rode spinel verstevigt de band tussen hartchakra en basischakra, en zorgt voor een betere werking van hart en bloedsomloop.
* Roze spinel hoort bij het hart. Op de thymus gelegd ondersteunt roze spinel het immuunsysteem en zelfacceptatie.
* Spinel van alle kleuren helpt je het voorhoofdchakra te openen en open te staan voor de beelden en inzichten die hierna binnenkomen.
* Mediteren met spinel op alle zeven hoofdchakra's gelegd, helpt je blokkades uit je aura op te schonen.
* Rode spinel is een kristal met power, hij helpt je gewenste doelen te bereiken, wat je ook maar wilt. En hoeveel hulptroepen je hiervoor ook inzet, je wordt niet arrogant of verwaand. Je onderkent eerlijk dat je het niet zonder die andere partijen had gered.

Mentaal

* Rode spinel helpt je jezelf te accepteren zoals je bent.
* Rode spinel geeft levenslust en levensvreugde.
* Spinel geeft moed, doorzettingsvermogen en zelfvertrouwen.
* Een goede steen voor mensen die snel enthousiast zijn, maar die zich ook snel laten ontmoedigen. De rode spinel helpt om vast te houden aan dat ene goede idee, en daarmee vol goede moed en optimisme aan de slag te gaan.
* Rode spinel geeft een positieve werking op hersenen en zenuwen, vermindert verstrooidheid en verbetert de focus.
* Rode spinel geeft kracht en moed om vol te houden in moeilijke situaties, zoals examens, ontslag of scheiding.

Paars spinel hangertje

Emotioneel

* Spinel versterkt mannelijke energie, moed, doorzettingsvermogen en activiteit. Een goede steen voor timide vrouwen die niet goed voor zichzelf opkomen, die hun talenten en capaciteiten laten liggen omdat ze denken dat anderen beter zijn.
* Rode spinel vermindert stress en spanning, angsten en fobieën, somberheid en depressieve gevoelens. De spinel geeft je weer zin om dingen te ondernemen. De steen helpt je de baas te worden over de neiging om moeilijke situaties te vermijden. Die moeilijke situaties horen er nu eenmaal bij, dan kan je beter de koe bij de horens vatten en doorzetten. Stop een spinel in je zak of draag een sieraad met spinel als je een moeilijk gesprek of moeilijke situatie in gaat.
* Voor je gevoel trekt spinel succes en welvaart aan, In werkelijkheid helpt spinel om je doelen realistischer te stellen, en minder te streven naar materiêle rijkdom. Je bent sneller tevreden met minder resultaat, het hoeft niet allemaal in een keer. Een goede steen voor mensen die de neiging hebben de lat veel te hoog te leggen.

Fysiek

* Alle spinel, en vooral de rode spinel, werkt in op het fysieke hart en vooral de bloedsomloop, de werking van hartspier en de pompfunctie van het hart. De verbeterde doorbloeding activeert de bloedpomp en het lymfesysteem, en ondersteunt zo het immuunsysteem. Spinel is activerend en verjongend.
Facetgeslepen spinellen* Rode spinel verbetert de doorbloeding van alle weefsels, en heeft in het bijzonder een ondersteunende werking op beendergestel, gebit en ruggengraat. Houdt handen en voeten warm, maakt gewrichten soepel.
* Rode spinel is ontstekingsremmend, verlicht de lasten door ontstekingen. Werkt vooral remmend op zenuwontstekingen (neuralgie en neuritis).
* Alle spinel, en vooral de zwarte spinel, stimuleert de aanmaak van vitamine B12.
* Rode spinel werkt op gevoelloze ledematen en vingers, en ook op verlamde ledematen. De steen versterkt de zenuwprikkeloverdracht in spieren en pezen. Dit heeft een positief effect op verkrampingen van spieren en bloedvaten. Mensen met het syndroom van Raynaud kunnen baat hebben bij het dragen van een armband met rode of zwarte spinel.
* Spinel reinigt de darmen en de huid. Dit heeft een verjongend effect.
* Rode spinel helpt zeer goed bij allerlei maagklachten, zoals maagzweren, maagbloedingen, overvloedig maagzuur, zuurbranden en maagslijmvliesontsteking.

Runen

De runen die bij spinel horen, zijn de Dagr en Elgr.
De D (Dagr = Dag, dageraad, daglicht, doorbraak) staat voor nieuwe inzichten en nieuwe kansen zien.
De z/R (Elgr = Elandgewei, verdediging, ademruimte) is bekend als vredesteken.

De Elgr in combinatie met de Dagr en spinel helpt je om jezelf te zijn en bij jezelf te blijven, ook onder moeilijke omstandigheden. Juist deze combinatie van runen en kristal helpt je om tegen de verdrukking in gewoon je eigen koers te blijven volgen.

Sterrenbeelden

De rode spinel hoort bij de sterrenbeelden Ram, Schorpioen en Boogschutter.
De blauwe spinel hoort bij Tweelingen en Boogschutter.
De gele spinel hoort bij de Leeuw.
De groene spinel hoort bij de Weegschaal.
De oranje spinel hoort bij Ram en Maagd.
De zwarte spinel hoort bij Stier en Maagd.

Fysische eigenschappen spinel

Een bijzondere bloem: riode spinel op groene pargasiet (foto: Rob Lavinsky, iRocks.com/Wikimedia Commons)De verschillende kleuren van de spinel worden veroorzaakt door extra elementen in het kristalrooster, meestal chroom, ijzer of kobalt.

- Kobaltblauw wordt veroorzaakt door Co²⁺ en Fe²⁺.
- Blauw tot blauwgroen is het gevolg van ingesloten Fe³⁺ en Fe²⁺.
- Roze tot rood door Cr³⁺.
- Violet en paars door Cr³⁺ en Fe²⁺.
- Zwart door relatief veel ijzer.
- Dieprood tot zwart door relatief veel mangaan in het kristalrooster.

De combinatie Fe, V en Cr kan alexandriet-effect geven. De steen oogt dan violet in het daglicht en roodpaars in de avond.

Vreemd genoeg geeft Cr³⁺ de kleur groen aan de synthetische spinel.

Het soortelijk gewicht neemt toe en de doorzichtigheid neemt af naarmate er meer ijzer in de spinel zit.

Weblinks

• De Engelstalige Wikipedia geeft extra details over de spinel en over de spinelgroep.
• De Engelstalige mineralenwebsite Mindat geeft mineralogische informatie over spinel en zijn vindplaatsen.
• Bij Mindat vind je ook prachtige foto's van spinel, die de vorm en kleuren van spinle goed laten zien.
• Het online mineraalmuseum van de Amerikaan John Betts heeft een uitgebreide selectie met spinellen.