Barnsteen: kenmerken en werking

Barnsteen wordt meestal in drie soorten opgedeeld.

• Aard-barnsteen: helder en honinggeel. Dit is de 'klassieke' barnsteen en de meest geliefde soort. De Engelsen noemen dit amber. De mooiste kwaliteit wordt gedolven uit de blauwe klei die langs de Baltische kust wordt gevonden. De meeste sieraden en juwelen zijn van deze soort barnsteen gemaakt.
• Zee-barnsteen: niet doorschijnend, verschillende tinten geel en bruin, soms met lichte of donkere strepen. Deze barnsteen wordt met speciale baggerschepen uit zee opgedolven. Zeebarnsteen wordt gebruikt voor siervoorwerpen zoals doosjes en beeldjes, maar vooral voor mondstukken van pijpen, sigaren en sigarethouders.
• Petroleum-barnsteen: donkerbruin. Deze barnsteen wordt vooral gevonden waar petroleum geboord wordt.

Barnsteen hangersSoms is barnsteen melkachtig van kleur. Dat komt door de microscopisch kleine luchtbelletjes die in barnsteen kunnen zitten. Rode of bruine tinten kunnen ontstaan door ingesloten organische resten. Sommige barnsteen heeft zelfs een groene of blauwe zweem, en soms kleurt de barnsteen echt blauw onder ultraviolet licht.

Barnsteen wordt ook wel succiniet genoemd. Afhankelijk van de herkomst heeft barnsteen nog meer namen. Zo komt ajkaiet uit Hongarije, birmiet uit Birma, roemeniet uit Roemenië, en kopaliet uit Polen.

Barnsteen is de nationale steen van Denemarken.

Mooie kwaliteit barnsteen is zeer geliefd voor sieraden. Barnsteen van iets minder kwaliteit wordt ook wel in sieraden verwerkt, meestal na enige bewerking om de steen op te pimpen (via verhitting of een kleurbad). De restjes en de lage kwaliteiten barnsteen worden gebruikt voor het maken van wierook, verf en vernis.

In de edelsteentherapie wordt barnsteen vooral gebruikt bij kroep en bij maag- en darmklachten.

Herkomst van de naam

De naam barnsteen is afkomstig van het woord 'brand'. Bij het verbranden van barnsteen komt een sterke harsgeur vrij.

Kopal komt van Spaans copal, uit Mexicaans copalli (‘wierook’).

De naam succiniet of suciniet is afkomstig van het Latijnse woord succinum (‘barnsteen'). Dit is weer genoemd naar de Pinus succinifera, de dennensoort verantwoordelijk voor veel hars.

Barnsteen door de eeuwen heen

In de prehistorie was barnsteen al een zeer geliefd materiaal voor sieraden en cultusvoorwerpen. Ook werd de steen gebruikt als wierook en als talisman. Er zijn vondsten van barnstenen kralen gedaan in graven van meer dan 8000 jaar oud.

Barnsteen was in het stenen tijdperk (tot ca. 3000 v.Chr.) en in de bronstijd (ca 3000-800 v.Chr.) een geliefkoosd ruilmiddel.

Barnsteen trommelsteenIn de bronstijd werd de barnsteen vaak in de vorm van kettingen met grote kralen verhandeld en geruild. Dit soort sieraden zijn gevonden in grotten en holen in Midden- en Noord-Europa.

Ook in Nederland zijn barnsteenvondsten uit de steentijd en bronstijd gedaan. Een aantal grafvondsten bij de Nederlandse hunebedden en grafheuvels bevatten knopen, kralen en hangers van barnsteen. In Garderen, bijvoorbeeld, is een snoer met 39 barnstenen kralen gevonden uit de Klokbeker-cultuur (circa 2000-1500 v.Chr.).

Barnsteen uit de Baltische landen werd in de Romeinse tijd (753 v.Chr.-476 n.Chr.) verhandeld en teruggevonden in alle uithoeken van het Romeinse Rijk. Deze handelsroutes staan bekend als barnsteenroutes.

In Nederland is in een Romeins graf in Heerlen een barnsteen beeldje van de god Amor gevonden, uit de 2e eeuw na Chr. Een vergelijkbaar beeldje is gevonden in een Romeins graf uit de 1e eeuw na Chr., bij Nijmegen.

De Romeinen dachten dat barnsteen ontstond uit de urine van de lynx. De wetenschapper Plinius de Oudere (23-79 n.Chr.) verklaart hoe die urine uitkristalliseert tot de goudgele barnsteen. Deze katachtige bedekt zijn urine altijd met aarde omdat hij niet wil dat mensen het bezitten. Door het begraven wordt de barnsteen des te harder, aldus Plinius. De donkere kleuren barnsteen zijn van het mannetje, de lichte kleuren van het vrouwtje.

In veel mythen en sagen rond barnsteen legt men een verband met tranen, hoogstwaarschijnlijk omdat veel barnsteen in druppelvorm gevonden wordt. Een Oudgermaanse sage (circa 2000 jaar geleden) verelt dat toen de godin Freya huilde om haar man Odur, haar tranen als druppels barnsteen op de grond vielen.
Een Litouwse mythe gaat over zeegodin Jūratė, die tranen van barnsteen plengt als haar sterfelijke geliefde Kastytis overlijdt.
Een Griekse mythe vertelt over de zusters van Phaëton, de zoon van zonnegod Helius. Zij veranderden door hun verdriet na zijn dood in populieren. Hun eeuwige tranen veranderden in barnsteen. In de Oudheid was de barnsteen gewijd aan Helius.

Barnsteen armband uit Brugge, eind 14e eeuw (Gruuthuse museum)De oude Germanen waren ook dol op sieraden en beeldjes van barnsteen. Behalve hangers en kralen zijn ronde, vlakke barnstenen schijven gevonden, die aan het eind van de gordel gedragen werden.
Een paardje van barnsteen is gevonden in Woldenberg (Neumark), en een barnstenen beer in Stolp (Pommeren). Er zijn ook afgodsbeeldjes van barnsteen gevonden.

De Vikingen (800-1100) gebruikten barnsteen voor het maken van nuttige zaken zoals weefgewichten en spinwartels (om een spintol te laten draaien). Vooral de vrouwen droegen graag sieraden met barnstenen kralen, al dan niet afgewisseld met kralen van gekleurd glas of andere materialen. Uit deze tijd is een bordspel gevonden met schijven van been en barnsteen.

In de Middeleeuwen (500-1500) mocht barnsteen aanvankelijk vrij gezocht en verhandeld worden. Er werden kralen en kleine voorwerpjes van gemaakt. Vanaf de 10e eeuw was barnsteen geliefd voor het maken van rozenkransen.

Vanaf eind 12e eeuw echter trok de Teutoonse of Duitse Orde alle handel in barnsteen naar zich toe, het zogenaamde Bernsteinregal. Speciaal aangestelde ambtenaren hielden er toezicht op dat alle gevonden barnsteen werd afgedragen aan de Orde. Overtredingen werden zwaar bestraft. Vanaf toen bepaalde de Orde ook dat alleen de Duitse stad Lübeck en de Vlaamse stad Brugge barnsteen mochten bewerken en verhandelen.

Deze machtige ridderorde bepaalde hoeveel en welke kwaliteit barnsteen verscheept werd en hoeveel het moest opleveren. Na in 1410 vernietigend te zijn verslagen, blies de Orde zijn eigen inkomsten op, door steeds meer geld voor de barnsteen te vragen, waardoor niemand het meer kon betalen.

Extra: geschiedenis van de Barnsteenkamer

Nagebouwde barnsteenkamer in Poeshkin (foto Branson DeCoe via Wikimedia Commons)De Pruisische koning Frederik Willem I (1688-1740) had in zijn paleis in Charlottenburg een kamer met kunstig bewerkte barnsteen panelen laten versieren. Toen de Russiche tsaar Peter de Grote (1672-1725) hem in 1716 kwam bezoeken, maakte de barnstenen kamer een diepe indruk. De tsaar wilde ook zo’n kamer bezitten. Deze wens werd als een bevel opgevat.
De overvloedig met barnsteen versierde panelen werden eerst overgebracht naar het Zomerpaleis van Peter de Grote en 25 jaar later naar het Winterpaleis in Sint Petersburg. Dat was niet de laatste verhuizing...

De barnsteenkamer werd twaalf jaar later verhuisd naar een nieuw zomerverblijf (nu Catherina Paleis) in Tsarskoye Selo (nu Poeshkin). Bij elke verhuizing waren meer barnsteen panelen en ornamenten nodig, omdat er elke keer een grotere ruimte voor werd gekozen. Tsarina Catherina de Grote (1729-1796) liet zelfs extra barnstenen versieringen aanbrengen.

Zo’n 200 jaar later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd de barnsteenkamer door fascisten naar Köningsberg (nu Kaliningrad) gebracht. Sindsdien is de beroemde kamer spoorloos.

Omdat de barnsteenkamer eerder in Poeshkin verbleef, heeft men deze kamer nagebouwd in het Catherina Paleis. Dezet reconstructie heeft ongeveer twintig jaar geduurd. Bij de viering van de 300ste verjaardag van St. Petersburg in 2003 is de nieuwe barnsteenkamer geopend en kunnen bezoekers zich weer vergapen aan dit ‘achtste wereldwonder’.

Barnsteen en gezondheid

Spiritueel

* Barnsteen hoort bij de zonnevlechtchakra, maar werkt ook gunstig in op de basischakra, heiligbeenchakra, navelchakra, hartchakra en keelchakra. De barnsteen mag op alle chakra's gelegd worden.
* Barnsteen is een zeer sterke talisman. Beschermt tegen allerlei negatieve invloeden, vooral tijdens reizen. Beschermt ook tegen het boze oog. Draag de barnsteen dan als amulet.
* Ontdekt de wijsheid in jezelf, draag barnsteen! Deze steen geeft je geduld, mildheid en compassie voor andere mensen.
* Barnsteen is een zeer magische steen. Indien je een partner of nieuwe vrienden zoekt, kan je hiervoor een barnsteen programmeren en als sieraad dragen.

Mentaal

Honingkleurige barnsteen en rode barnsteen in ring* Barnsteen kan helpen om de daadkracht en de energie te vinden om je plannen en wensen echt in daden om te zetten.
* Barnsteen maakt evenwichtig, harmonieus en geduldig. Fobieën en irrationele angsten verdwijnen en maken plaats voor vertrouwen en vredelievendheid.
* Barnsteen maakt je bewust van je voorouders, je cultuur en achtergrond, en tradities.
* Zowel je intellect als je creativiteit worden groter als je regelmatig barnsteen bij je draagt.

Emotioneel

* Regelmatig dragen van barnsteen sieraden stimuleert een goed humeur en een zonnig gevoel voor humor. Depressieve gevoelens verminderen of verdwijnen helemaal met barnsteen.
* Bij angsten en neiging tot hysterie is barnsteen een prettige kalmerende steen om te dragen.
* De steen verwijdert emotionele stress.

Fysiek

* Barnsteen heeft een sterk verwarmende werking. Daarom kan barnsteen voor heel veel kwalen gebruikt worden.
* Barnsteen wordt vooral gebruikt voor aandoeningen van de longen en luchtwegen, zoals CARA, astma en verkoudheden.
Gelige barnsteen* Allerlei aandoeningen aan het maag-darmstelsel en leverklachten verbeteren bij het dragen van een barnstenen hanger, of het drinken van een glas water waarin een barnsteen gelegen heeft.
* Barnsteen wordt vaak op stranden gevonden en kan zeezout bevatten. In dat geval kan hij goed op de schildklier gelegd worden en kroep voorkomen, verlichten of zelfs genezen. Dat geldt ook voor de ziekte van Graves-Basedow.
* Bij hooikoorts en pollenallergieën kan het drinken van barnsteenwater helpen.
* Een bijtring van barnsteen kan jonge kinderen helpen minder last te hebben bij het doorkomen van de tandjes.
* Huidklachten die voortkomen uit een slecht functionerende lever, gal of stofwisseling, verminderen door het dragen van barnsteen.
* Barnsteen ondersteunt een goede werking van lever, maag en dunne darm. Verlicht maagzweren en ontstekingen in de twaalfvingerige darm. Drink hiervoor kristalwater van barnsteen.
* Ook bij zeer donkere urine en bij blaasontsteking kan kristalwater van barnsteen, al dan niet in combinatie met rutielkwarts, de klachten verlichten
* Een beginnende doofheid kan worden vertraagd door het dragen van (oorbellen van) barnsteen.
* Bij uitwendige en ook inwendige wonden kan barnsteen elixer ingenomen worden; barnsteen is een natuurlijk antibioticum.

Runen

De runen die bij de barnsteen horen, zijn de Maðr, de Kaun en de Gjǫf.
De M (Maðr = mens) staat voor intellect, het hogere Zelf, en zelfontplooiing.
De K (Kaun = toorts) staat voor vuur, licht, kennis, overwinning op de natuur.
De G (Gjǫf = gave) staat voor geschenk, delen, harmonie, balans, partnerschap. Dit teken wordt in SMS-taal als symbool voor een zoen gebruikt.

Sterrenbeelden

Barnsteen hoort bij de volgende sterrenbeelden: Kreeft, Leeuw, Maagd en Tweelingen.

Fysische eigenschappen barnsteen

Stukje kopal, veel jonger dan barnsteenBarnsteen heeft een opmerkelijk laag soortelijk gewicht. De steen drijft op zout water.
Als je de barnsteen verwarmt of opwrijft, wordt hij elektrisch geladen. Dan trekt hij bijvoorbeeld stof of snippertjes papier aan. De Grieken noemden barnsteen dan ook 'elektron' - ons woord voor elektriciteit is hiervan afgeleid.

Barnsteen is geen kristal of mineraal, maar een organische verbinding die door de loop der tijden is verdicht en verhard.

Barnsteen bevat soms ook alcohol, aldehyde, ester, isopreen of terpenoïde.

Barnsteen is meestal ondoorzichtig door een ruw oppervlak. Verwarming maakt een steen doorzichtiger. Twintig procent van de natuurlijke barnsteen is doorzichtig.

Weblinks

• De Nederlandse Wikipedia geeft goede algemene informatie over barnsteen.
• De Engelstalige mineralenwebsite Webmineral biedt een fysische informatie over barnsteen.
• Eveneens Engelstalig is de mineralenwebsite Mindat, met veel informatie over vindplaatsen van barnsteen en ook leuke plaatjes van barnsteen.
• De Amerikaan John Betts biedt in zijn Online Mineralenmuseum fraai plaatjes van amber.

Barnsteen staaf met ingesloten insect